Osmansko osvajanje Istanbula te kasnija ekspanzija sve do Njemačke stvorila su u Evropi veliki strah kao i imidž „nepobjedivih Turaka“. Nakon što je sultan Bajazid I poduzeo opsadu Istanbula još od 1394. godine, evropski kršćani su se okrenuli ka Istoku. Pokrenut je križarski pohod koji je ishodovao velikom bitkom kod Nikopolja 1396. godine. Nakon toga, osvajanje Istanbula 1453. godine odjeknulo je Evropom poput groma. Od Italije do Srbije – svi su vjerovali da je red došao na njih i da su oni sljedeći što im je uzrokovalo veliki strah. Nemogućnost zaustavljanja osmanskih prodora nakon 1453. godine bilo je povodom za postavljanje jednog pitanja u Evropi: „Hoće li Turci sljedeće godine krenuti na našu zemlju?“. Uostalom, jedan od likova iz jednog djela Makijavelija u knjizi postavlja sebi pitanje: „Hoće li Turci sljedeće godine doći u Italiju?“

Nepobjedivi Turčin

Od vremena sultana Sulejmana I Zakonodavca Osmanska država je postala velika opasnost za Evropu. Osvajanje Rodosa 1522. godine izazvalo je veliki nemir i ponovno interesovanje Evropljana za događaje na Istoku. U vezi s tim događajem u Evropi je publikovano 80 knjiga i brošura. Osmanlije su, koristeći sukob Karla V i Fransoe I, odlučno krenuli ka srednjoj Evropi što je rezultiralo pobjedom na Mohaču i osvajanjem Mađarske. Taj proces je izazvao još veći interes Evropljana za „Turke“. Izdavačka djelatnost na tu temu je naglo porasla. Opasnost je već stigla pred vrata I. Opsadom Beča 1529. godine i u tom periodu je nastao imidž „nepobjedivih Turaka“. Pripovjedaju se mnoge priče o percepciji nepovjedivih Turaka; jedan njemački putopisac koji je posjetio Anadoliju u 17. stoljeću dok je putovao „turskim“ brodom do Aleksandrije susreli su 4 venecijanske galije zbog čega su se „Turci“ bili uspaničili u šta ovaj putopisac nije mogao vjerovati pa je zabilježio: „Turci, najhrabriji ljudi na svijetu, uplašili su se 4 venecijanske galije. Znači, i oni su ljudi poput nas.“

Vijesnik Smaka svijeta

Tokom 16. stoljeća imidž o Turcima u Italiji, Njemačkoj i Austriji nastao je u strahu od neprestanih ratova i nezaustavljive ekspanzije Osmanlija. Stalni porazi evropskih snaga i nezaustavljivost Osmanlija izrodili su percepciju o tome da su „Turci nepobjedivi“. Vjerski učenjaci su govorili da su Turci kazna od Boga za grijehe koje su počinili, da je to proklestvo Božije koje se sručilo na njih. Osmanlije su u njihovim očima bile „bič Božiji“. Zbog toga su neki u Evropi govorili kako je „ratovati protiv Turaka istovjetno ratovanju protiv Boga“. Atmosfera u Evropi je bila tako tmurna da se govorilo kako ovaj svijet pripada Turcima, a onaj drugi kršćanima. Strah od Turaka je postala za njih prava noćna mora. Napredovanje Osmanlija smatralo se vijesnikom Smaka svijeta.

Strah od Turaka

Evropski intelektualci su svojim pisanjem pokušavali ublažiti strah od Turaka. Pisali su djela u kojima su objašnjavali načine rušenja Osmanske države. Erazmo Roterdamski (Erasmus) je napisao: „Veličina Osmanske imperije ne bi trebala da plaši ljude. Imperije Rimljana i Aleksandra Velikog su bile jako velike i smatralo se da su nepobjedive. Međutim, danas ih nema. Urušile su se.“ Makijaveli je u komediji Mandragola kritikovao percepciju Turaka kao nadnaravnih bića govoreći o njima kao neprijatelju kojeg je potrebno savladati mudrom taktikom. Turci su postali tema evropskih baleta, teatara, opera, narodnih pjesama, poezije, legendi. Jedan od razloga za to bio je i taj da se narod drži budnim naspram „turske opasnosti“, zatim da se stvori jedan politički štit protiv opasnosti koja prijeti kršćanstvu, ali i to što Turci nisu izlazili iz kruga interesovanja Evrope. Pored opasnosti koju su značili, Turci su za neke kršćane predstavljali i „nadu“. Neki među njima su izabrali život pod Osmanlijama naspram kraljevstava u kojima su bili tlačeni zbog visokih nameta ili vjerskog opredjeljenja.

Hiljade knjiga o Turcima

U vezi sa događajima između 1526. i 1532. godine (Bitka na Mohaču, I. Opsada Beča, Pohod na Njemačku) u Evropi je objavljeno 259 knjiga i brošura. O pohodu sultana Sulejmana I na Budim objavljeno je 134 djela. O neuspješnoj opsadi Malte kao i posljednjem Sulejmanovom pohodu na Siget objavljeno je 148 knjiga i brošura. Veliki odjek u Evropi imao je i događaj nakon osmanskog osvajanja Kipra - Bitka kod Lepanta i poraz Osmanlija na moru od udruženih evropskih snaga. Između 1570. i 1572. godine odštampano je 360 djela.

Reultat do kojeg je došao rumunjski historičar Carl Göllner je taj da je tokom 16. stoljeća diljem Evrope o Turcima objavljeno 2463 knjige, brošure i plakate. I to od Frankfurta do Pariza, od Londona do Lijona od Rima do Praga od Venecije do Beča. Najveći broj izdanja o Osmanlijama štampan je u Augsburgu. U tom mjestu je u 29 štamparije odštampano 134 knjige i brošure.

Djela su pisana na njemačkom, engleskom, talijanskom, španjolskom i drugim evropskim jezicima. Od 2463 djela njih 1000 je na njemačkom, a 455 na latinskom jeziku.

Veliki Turčin

Evropljani su Osmanlije nazvali „Turci“, Osmanski državu „Turska Imperija“, a osmanskog sultana „Veliki Turčin“. U glavi evropskog kršćanina bilo je: Turčin=Musliman=Istok. Termin „Turčin“ je za njih značio đavo, bezvjernik i barbarin. Oni su to ispoljavali na svakom mjestu od slike do knjige. Turski vojnici su se poredili s đavlima, a moguće je naići na sliku na kojoj šejhu-l-islam miluje đavlja. Turci su u Evropi bili „strašni Turci“, „veličanstveni Turci“, „bezvjernici Turci“, „izdajnici Turci“, „strašila Turci“...

Autor: prof. dr. Erhan Afyoncu – Rektor „Univerziteta Nacionalne odbrane“ R. Turske

Prevod: Dr. Sedad Bešlija